Η ΦΙΛΙΑ, ΩΣ ΕΥΦΡΟΣΥΝΗ ΑΡΕΤΗ Δημήτρης Κ. Μπάκας
Προοίμιο Η επιθυμία και η όρεξη είναι τα βασικά χαρακτηριστικά της ζωής, αρκεί να τηρούνται στα αληθινά μέτρα τους. Με ανορεξία και ακηδία ο άνθρωπος είναι σαν να μη ζει. Από την επιθυμία και την όρεξη αναδύονται ανάγκες που προκαλούν την αναζήτηση ευχαρίστησης, αλλά και στενοχώρια και αδιέξοδα. Έτσι αναπτύσσεται μια βούληση για απόκτηση ενός αγαθού, το οποίο θα καλύψει την ανάγκη. Ήτοι ένα απλό αντικείμενο (άψυχο ή έμψυχο) συσχετίζεται και συνδέεται με το υποκείμενο (εμάς), οπότε λέμε ότι αυτό το αντικείμενο αξίζει. Η σχέση αυτή υποκειμένου και αντικειμένου (αγαθού) λογίζεται, ως αξία. Και η ικανότητα να πραγματωθεί αυτή η αξία καθίσταται επιτηδειότητα ή αρετή, αντίστοιχα, εάν ως κίνητρο είναι το ατομικό συμφέρον ή το ευρύτερο γενικό καλό. Ό,τι αφορά στο γενικό καλό ονομάζεται Αγαθό. Κοντολογίς, κάθε αρετή είναι μια ενέργεια-δύναμη για πραγμάτωση ενός αγαθού.
Εισαγωγή Ο κάθε φίλος του ανθρώπου συνιστά ένα βασικό αγαθό για τον καθένα μας, καθόσον συνήθως καλύπτει πολλές ανάγκες μας, που αναδύονται από επιθυμίες και την όρεξη για ζωή. Η φιλική σχέση (το φιλείν) συνιστά πρώτιστη αξία και είναι το αντίθετο του μίσους. Η δύναμη να ξεπερνάει κάποιος τα εμπόδια για πραγματωθεί το φιλείν συνιστά αρετή. Ο άνθρωπος, όμως, όπως σοφότατα είχαν προσδιορίσει οι Αρχαίοι Πρόγονοί μας, «γεννήθηκε για να αγαπά και όχι για να μισεί» («Ούτοι συνέχθειν, αλλά συμφιλείν έφυν» Σοφοκλής).
Η φιλία, ως αξία και αρετή Από την βαθιά Αρχαιότητα είχε επισημανθεί η σπουδαιότητα της Φιλίας. Στην κλίμακα της αγάπης, ως αρετή, η ελληνική γλώσσα, ίσως μοναδικά, διακρίνει σημαντικές βασικές βαθμίδες: Τον έρωτα, τη φιλία, την ελεήμονα και ανιδιοτελή αγάπη, μέχρι την αγάπη της αγάπης. Ο Αριστοτέλης ήδη είχε διακρίνει τρία είδη φιλίας: Φιλία ωφελιμότητας: Σε αυτό το είδος φιλίας, τα δύο μέρη δεν τρέφουν αληθινά φιλικά συναισθήματα, αλλά διατηρούν τη σχέση τους γιατί αποκομίζουν οφέλη. Αυτή η φιλία, δεν είναι μόνιμη. Όταν τελειώνουν τα οφέλη, συνήθως τελειώνει και η φιλία. Αυτή η σχέση είναι πιο συνηθισμένη ανάμεσα σε άτομα μεγαλύτερης ηλικίας. Παράδειγμα τέτοιας φιλίας, είναι οι σχέσεις μεταξύ συνάδελφων στη δουλειά. Μπορεί όντως να περνάμε καλά μαζί, αλλά μόλις η κατάσταση αλλάξει, συνήθως αλλάζει και η φύση της σχέσης μας. Φιλία απόλαυσης: Συμπτωματική φιλία, που βασίζεται στην απόλαυση. Είναι το είδος φιλίας που παρατηρείται ανάμεσα σε συμμαθητές, συμφοιτητές και άτομα που ανήκουν στην ίδια αθλητική ομάδα κλπ. Η πηγή της φιλίας είναι πιο συναισθηματική, αλλά ταυτόχρονα, είναι το είδος της φιλίας που συνήθως κρατάει λιγότερο. Μόλις τα ενδιαφέροντα των φίλων πάψουν να είναι κοινά, σταματάει και η απόλαυση και κατά επέκταση, η φιλία. Η φιλία ως αρετή Η τέλεια μορφή φιλίας είναι η ενάρετη φιλία, η οποία δεν βασίζεται, μόνον, στο συμφέρον ή στην απόλαυση, αλλά στα κοινά πιστεύω, τα ιδανικά, τις αξίες, και τις αρετές. Αυτά συνιστούν και τα αυθεντικά κίνητρα ανάπτυξης και διατήρησης των φιλικών δεσμών.
Σχολιασμός Κάθε επιμέρους αρετή είναι η δύναμη - βούληση για πράξη κόντρα σε κάποια αδυναμία μας. Στη γενική περίπτωση οι μεγαλύτερες αδυναμίες αναδύονται από το υπερβολικό «εγώ» μας. Ο εαυτός μας είναι ό,τι πολυτιμότερο διαθέτουμε, γι’ αυτό είναι ο ισχυρότερος πόλος έλξεως, αλλά ταυτόχρονα συνιστά και το μεγαλύτερο εμπόδιο στο να στραφούμε προς το γενικότερο καλό.
Η αυτοεκτίμηση, είναι κύρια αρετή, αλλά δεν επιδέχεται, όπως κάθε αρετή, παρεκτροπές από το άριστο μέτρο. Η αγάπη, το ενδιαφέρον και η μέριμνα για το εαυτό μας δεν μπορεί να είναι ούτε υπερβολικά, ούτε ελλιπή. Γιατί κάθε υπερβολή του «εγώ» καταστρέφει τον κοινωνικό χώρο, μέσα στον οποίο επιβιώνει, αναπτύσσεται και χαίρεται ο άνθρωπος, ως κοινωνικό άτομο. Οι αγνές φιλικές σχέσεις στηρίζονται σε αξίες και αρετές. Η ενάρετη φιλία κρατάει μέχρι το τέλος της ζωής μας. Οι άνθρωποι που δεν έχουν ενσυναίσθηση και δεν νοιάζονται για τον συνάνθρωπό τους συχνά αποτυγχάνουν να αναπτύξουν τέτοιες σχέσεις και καταλήγουν στις δύο συμπτωματικές φιλίες. Πέρα από το βάθος και την οικειότητα που προκύπτει σε αυτές τις ενάρετες φιλίες, η ομορφιά τους κρύβεται και στο γεγονός πως συμπεριλαμβάνουν και υπερβαίνουν, μάλιστα, τα πλεονεκτήματα και από τα δύο προηγούμενα είδη φιλίας. Ήτοι είναι ωφέλιμες και απολαυστικές.
Αποτιμήσεις Οι ενάρετες φιλικές σχέσεις απαιτούν χρόνο και προσπάθεια, αλλά όταν ανθίσουν, οι καρποί τους είναι η εμπιστοσύνη, ο θαυμασμός και το δέος, δηλαδή οι πιο γλυκοί καρποί που έχει να μας προσφέρει η ζωή, ως αξία της ηθικής στην καθημερινότητά μας. Το πέρασμα του χρόνου δεν μπορεί να φθείρει μια τέτοια φιλία, και μας προσφέρει ολιστική ψυχική πληρότητα. Οι δεσμοί που δημιουργούμε με τους άλλους, διαμορφώνουν την ποιότητα ζωής μας. Είμαστε και γινόμαστε, ό,τι τα άτομα με τα οποία συναναστρεφόμαστε. Ο Αριστοτέλης είχε χαρακτηρίσει τους αληθινούς φίλους ως «μία ψυχή, σε δύο σώματα». Οι αληθινά ενάρετοι φίλοι: • Μας πιέζουν να αποδεχτούμε τον εαυτό μας και μας λένε πότε κάνουμε λάθος χωρίς περιστροφές. Ακούνε πραγματικά και δεν είναι ποτέ μονόπλευροι. Μας προσγειώνουν στην πραγματικότητα και μας υπενθυμίζουν ποιοι είμαστε, καθόσον μας γνωρίζουν καλύτερα. • Είναι παρόντες και μας στηρίζουν σε κάθε δυσκολία. Η παρουσία τους μας ηρεμεί. Δίνουν προτεραιότητα στη φιλία και μας προστατεύουν, ακόμα κι αν έρχονται σε δύσκολη θέση. • Συγχωρούν και μας κάνουν να θέλουμε να γίνουμε καλύτεροι, καθόσον είναι οι πιο έμπιστοι άνθρωποί μας, αλλά και πρότυπα ζωής. Έτσι βγάζουμε τον καλύτερο εαυτό μας. Ίσως αυτό να είναι το πολυτιμότερο δώρο τους!
Επίλογος Η ολιστική ενάρετη Φιλία αναδύεται από τη καλλιέργεια των βασικών ανθρώπινων αρετών. Οι ρυθμιστικές αξίες της Αλήθειας, του Κάλλους και του Αγαθού συνιστούν τον βασικό πυρήνα συγκρότησης της ανθρώπινης προσωπικότητας, αλλά, ένα ολόγραμμα αρετών συμβάλλει στη στερεότητά της: Αλληλεκτίμηση, φρόνηση, σωφροσύνη, ταπεινότητα, μεγαθυμία, γενναιοφροσύνη, ανυστερόβουλη αγάπη και ο σταθερός προσανατολισμός στο ευρύτερο και μελλοντικό αγαθό συνιστούν, εντέλει, την ενάρετη φιλία, η οποία ανήκει στις ευδαίμονες αρετές. Ο Αριστοτέλης επισημαίνει: «Το αγαπάν είναι η αρετή των φίλων». Ο φίλος μπορεί να ορισθεί «αυτός που εύχεται να ζει και να υπάρχει για την αγάπη του φίλου του ή εκείνος που μοιράζεται τις χαρές και τις θλίψεις του φίλου του, όπως οι μητέρες για τα παιδιά τους. Έχουμε άδικο να πιστεύουμε πως μια θεότητα ή άψυχα όντα μπορούν να είναι αντικείμενα φιλίας. Πραγματική φιλία αναπτύσσεται όπου υπάρχει δυνατότητα ανταπόδοσης. Δεν υπάρχει φιλία, δίχως, κάποιας μορφής ισότητας.» Η φιλία συνιστά ύπατη αξία για τον άνθρωπο. Είναι μία από τις πραγματικές χαρές της ζωής. Για να ζήσει κάποιος μια ευτυχισμένη ζωή, χρειάζεται μια πραγματική φιλία. Ο αυθεντικός Φίλος συνιστά ύπατο αγαθό για τον καθένα μας. Αναγκαίος, απόλυτα, γιατί δεν ζει κανένας μας δίχως φίλους, έστω κι αν κατέχει όλα τα άλλα αγαθά. Και οι πλούσιοι και όσοι κατέχουν αξιώματα και εξουσία, έχουν απόλυτη ανάγκη να έχουν αληθινούς φίλους. Ειδικότερα, οι άνθρωποι στη φτώχεια και στις άλλες δυστυχίες τους, πιστεύουν ότι το μόνο καταφύγιο είναι οι φίλοι. Η φιλία ως αρετή είναι η συνθήκη της ευτυχίας. Έχει χαρακτηρισθεί, ως καταφύγιο ενάντια στη δυστυχία. Είναι χρήσιμη, ευχάριστη και καλή ταυτόχρονα. Συνίσταται περισσότερο στο να αγαπά κανείς παρά να αγαπιέται. Είναι πιο σημαντική από τη δικαιοσύνη, γιατί την εμπεριέχει.
Είναι ταυτόχρονα η υψηλότερη έκφραση και υπέρβαση κάθε Πίστης. Οι φίλοι χαίρονται ο ένας τον άλλον και πάνω από όλα τη φιλία τους. Κοντολογίς, η υψηλότερη μορφή ενάρετης φιλίας δεν είναι πάθος, αλλά αρετή. Σε ανθρώπινο επίπεδο, συνιστά το ωραιότερο είδος ευφρόσυνης αρετής, που προσεγγίζει το «αγαπάν» την αγάπη. Στο δύσβατο αυτό ύψος, η αγάπη πλέον υπερκαλύπτει όλες τις επιμέρους αρετές Τις υπερβαίνει. Αντιλαμβανόμαστε, δυστυχώς, αυτή την ύπατη βαθμίδα αγάπης, μόνον όταν μας λείπει. Ας μη λησμονούμε ότι «ο Θεός Αγάπη εστί».
Δημήτρης Κ. Μπάκας Νοέμβριος 2019
0 σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου