Η ΜΕΓΑΘΥΜΙΑ, ΩΣ ΕΝΔΟΣΙΜΟ ΕΥΑΡΕΣΚΕΙΑΣ Δημήτρης Κ. Μπάκας
Προοίμιο Μεγαθυμία είναι η αρετή που συνιστά το ενδόσιμο για μια πρώτη προσέγγιση, κατανόηση, συγχώρηση και δημιουργίας συνθηκών συμφιλίωσης. Είναι ένας ειλικρινής και ευτυχής συνάμα τρόπος συνάντησης με την «αλήθεια» κάθε συγκεκριμένου περιστατικού. Φυσικά στη φάση αυτή δεν ζητάμε ουσιαστικά και την απάλειψη του σφάλματος. Απαιτείται μεγάλη ψυχική δύναμη για να συγχωρήσουμε (συν+ χωρώ)! Πρακτικά σημαίνει να δεχθούμε και πάλι ψυχικά κοντά μας τον άλλον. Κανένας δεν μπορεί να ματαιώσει ένα γεγονός του παρελθόντος. Ούτε εκείνος που έκανε το σφάλμα. Το σφάλμα πρέπει να θεωρείται με νηφαλιότητα. Η απόλυτη λήθη του σφάλματος είναι αδύνατη, αλλά μπορούμε να αμβλύνουμε το μίσος και την εκδίκηση! Και αυτό δεν είναι λίγο. Είναι η απαρχή της επανασύνδεσης των προσώπων. Το έντονα αρνητικό συναίσθημα μαλακώνει με την ενεργό συμμετοχή του πνεύματος και της λογικής.
Εισαγωγή Τα λάθη είναι ανθρώπινα! Ποιος δεν κάνει σφάλματα; Ο Θεός μόνον δεν κάνει λάθη! Με τη μεγαθυμία και τη συγχώρηση δεν αναζητούμε τη λήθη του σφάλματος, που είναι ανέφικτο, αλλά τον μετριασμό και, ει δυνατόν, τον αφανισμό μίσους που μας σπρώχνει βίαια προς το κακό εκείνου που μας έβλαψε. Η συγχώρηση δεν είναι επιείκεια, που αρνείται την τιμωρία, ούτε συμπόνια, που συμπάσχει μόνο στα βάσανα του άλλου. Ούτε είναι άφεση αμαρτιών, γιατί δεν έχουμε ως άνθρωποι αυτή τη δύναμη που ανήκει στο Θεό. Η μεγαθυμία είναι κάτι ιδιαίτερο, γιατί καθορίζεται δύσκολα. Έχει μεγάλη αξία και πραγματώνεται, ως αρετή, επίσης πολύ δύσκολα. Απαιτεί μεγάλη ψυχική δύναμη, που καταχτιέται με ευρεία και συστηματική πνευματική καλλιέργεια! Η συγχώρηση είναι απαραίτητη για τον καθένα μας, γιατί, ως άνθρωποι, διαπράττουμε σφάλματα, κάθε είδους, πολύ συχνά, για τα οποία είμαστε δυστυχείς! Εδώ εντοπίζεται και η τεράστια αξία της μεγαθυμίας! Η μεγαθυμία (μεγαλοθυμία) σημαίνει, διευρυμένη καρδιά! Μεγάλη καρδιά! Είναι η αρετή που κατανικά τη μνησικακία, το δικαιολογημένο μίσος, υπερβαίνει τη δικαιοσύνη και αμβλύνει την επιθυμία μας για εκδίκηση και τιμωρία. Παρά το ότι η αξία της είναι τόσο σπουδαία, δυστυχώς σπανίζει στη σημερινή μαζική κοινωνία μας, επειδή είναι υπερβολικά δύσκολη.
Η μεγαθυμία στο πλαίσιο των αρετών Η μεγαθυμία διαφοροποιείται σημαντικά σε σχέση με τη συμπόνια, η οποία αναφέρεται σε κάποιον που υποφέρει και συνήθως τις περισσότερες φορές δεν φταίει σε τίποτα. Η μεγαθυμία αφορά συνήθως σε σφάλματα που δεν μάς κάνουν να υποφέρουμε. Ουσιαστικά δεν υπάρχει επικάλυψη της μεγαθυμίας με τη συμπόνια. Παρά ταύτα, όμως, στην πράξη, συγχωρούμε πιο εύκολα εκείνον που υποφέρει, γιατί ο οίκτος, συνήθως, αποδυναμώνει το μίσος και έτσι μπορεί να αποτελέσει το κατώφλι για τη μεγαθυμία. Η συμπόνια κυριαρχείται από το συναίσθημα, ενώ η μεγαθυμία είναι διανοητική αρετή. Βρίσκεται εγγύτερα στη φρόνηση. Ο μεγάθυμος βάζει πιο μπροστά τη σκέψη από το πάθος! Τοποθετεί τον εαυτό του στην παρεμφερή θέση! Σε πόσα σφάλματα δεν πέφτουμε όλοι ως άνθρωποι; Μη λησμονούμε τη ρήση του Ευαγγελίου « ο αναμάρτητος πρώτος τον λίθον βαλέτω..!!!». Άθελά μας αναπτύσσεται, τρόπον τινά, μια ταύτιση με τον άλλον, που μάς φέρνει πιο κοντά στην κατανόηση, από την οποία αναδύεται η συγχώρηση και δημιουργείται μια πιο ευμενή στάση! Τότε πιο αυθόρμητα οικοδομείται η εμπιστοσύνη. Αυτό, όμως, είναι εφικτό, όταν υπάρξει μια πιο ρεαλιστική προσέγγιση του σφάλματος και εκφρασθεί η ειλικρινής συγγνώμη. Τότε αναδύεται η μεγαθυμία και, ίσως, και η αγάπη ακόμη! Όταν αγαπάει κάποιος συγχωράει πιο εύκολα! Τότε γίνεται μεγάθυμος. Αυτό συμβαίνει με τους γονείς απέναντι στα παιδιά τους. Πάντα, οι γονείς αγαπούν τα παιδιά τους γι’ αυτό είναι μεγάθυμοι. Ενδέχεται, όμως, η υπερβολική δόση αγάπης, σε αρκετές περιπτώσεις να είναι
2
βλαπτική. Δεν συμβαίνει, πάντοτε, το ίδιο και με τη στάση των παιδιών προς τους γονείς τους! Συνήθως τα παιδιά, στην αρχή, αγαπούν τους γονείς τους. Στη συνέχεια, όταν μεγαλώσουν, τους κρίνουν και αργότερα, όχι απλά τους συγχωρούν, αλλά και τους νοσταλγούν με ειλικρίνεια!
Σχολιασμός Σε ό,τι αφορά στη μεγαλοθυμία για τους καλούς, μπορούμε να πούμε ότι δεν χρειάζεται! Γιατί, συνήθως, τα θετικά συναισθήματά μας αγγίζουν τον θαυμασμό μας και την αγάπη μας για εκείνους. Η μεγαθυμία κρίνεται ως αναγκαία έναντι των «κακών». Εκεί, όπου δεν υπάρχει αγάπη, βασιλεύει το μίσος. Τότε βρίσκει τόπο δράσης η μεγαλοθυμία. Στο κρίσιμο αυτό σημείο η νοητική κριτική δύναμη αναλαμβάνει τον κύριο ρόλο. Η φρόνηση παίζει συντονιστικό ρόλο σε ένα «δημιουργικό διάλογο» μεταξύ συναισθημάτων – ενστίκτων – παθών και λογικής! Τα ερωτηματικά που προκύπτουν είναι πολλά και καλείται η σκέψη να «ρίξει το φως» της! Γιατί ο άλλος είναι κακός; Πώς έφθασε σε αυτό το σημείο να κάνει το σφάλμα; Το έκανε με τη θέλησή του; Μήπως η άγνοια ήταν η βασική αιτία; εκδήλωσε μετάνοια, που συνιστά το «πρώτο δώρο»; Ζήτησε συγγνώμη; όλα αυτά πρέπει να συνεξεταστούν με νηφαλιότητα και ειλικρίνεια. Το μεγαλύτερο κακό προέρχεται, συνήθως, από τον μεγάλο εγωισμό μας. Είναι η εκδίκηση, που δεν σβήνει ποτέ γιατί συνεχώς ανατροφοδοτείται. Άραγε φταίει ο ίδιος που έγινε κακός; Θα μπορούσε να αποφασίσει κάτι άλλο; Τελικά όλα μπορεί να δικαιολογηθούν, αν θέλουμε, γιατί όλα έχουν τους δικούς τους λόγους. Κανείς δεν είναι με τη θέλησή του κακός, έλεγε ο Σωκράτης. Οι στωικοί αντιπαραθέτουν: στο θυμό τον οίκτο και τη λύπη, στην εκδίκηση τη δικαιοσύνη και στη μνησικακία τη μεγαθυμία. Που βρίσκεται το κακό στη θέληση ή στην άγνοια; Η απάντηση είναι πολύ δύσκολη και είμαστε υποχρεωμένοι να την υπερβούμε, πριν ο νους μας θολώσει περισσότερο. Τα μεγαλύτερα κακά είναι εκείνα που γίνονται από μοχθηρία, σκληρότητα και όχι από άγνοια. Εάν κάποιος κατά λάθος μας πατήσει με ένα απλό «συγγνώμη» έχει λήξει το θέμα και δεν απαιτείται μεγαθυμία, αλλά μια απλή ευγένεια, που δεν είναι αρετή. Για να αντιμετωπίσουμε την κακία του άλλου είμαστε υποχρεωμένοι να κατανικήσουμε πρώτα το δικό μας μίσος εκδίκησης. Ήτοι, να μη προσθέσουμε και άλλο μίσος σε εκείνο που υπάρχει. « Ή θα τους αναμορφώσεις ή θα τους ανεχθείς « έλεγε ο Μάρκος Αυρήλιος. Και ο Χριστός: «Πάτερ, άφες αυτοίς. Ου γαρ οίδασι τι ποιούσι»!
Αποτιμήσεις Στη σημερινή φάση της ζωής μας η μεγαθυμία είναι απόλυτα απαραίτητη. Τα πάντα αλληλοσχετίζονται και αλληλοεπηρεάζονται μπορούν να αναχθούν σε κάποιο λόγο και αιτία, ως δικαιολογία. Γίνεται μια νομιμοποίηση και εκλογίκευση σύμφωνα με τις επιθυμίες μας. Έτσι υποκρύπτει αμηχανία αλλά πολλές φορές υποκρισία. Μόνον μέσα από δημιουργικό ειλικρινή διάλογο αναδύονται οι πιο ρεαλιστικές λύσεις. Αρκεί να είναι παρούσα η φιλαλήθεια (καλή πίστη), που δημιουργεί μια ρεαλιστική ανθρώπινη συνθήκη. Οι εξελίξεις είναι συνήθως χαοτικού χαρακτήρα, γιατί δεν είναι δυνατόν να προσδιοριστεί το όλο πλέγμα των αιτίων και αιτιατών μιας κατάστασης. Δεν προσδιορίζεται εύκολα ποια ήταν η πρώτη ή σοβαρότερη αιτία και ποιο είναι το φυσικό επακόλουθο. Όταν αλλάζουν οι οπτικές γωνίες φαίνονται διαφορετικά τα πράγματα. Και όταν αλλάζει το επίπεδο αναφοράς διαφοροποιείται η έννοια του καλού και κακού! Μόνον σε ένα απομονωμένο συμβάν είναι εφικτή προσέγγιση στην ουσία του ηθικού ή μη.. Η μεγαθυμία βάζει μια πιο ευρύτερη φωτεινή αρχή: Οι κακοί είναι κακοί (χωρίς να προσδιορίζεται το όλο φάσμα) και γι’ αυτό πρέπει να τους συγχωρήσουμε, επειδή είναι περισσότερο δυστυχισμένοι! Σίγουρα η κακία τους συνιστά τη χειρότερη δυστυχία τους. Φυσικά δεν έχουμε το δικαίωμα να ξεχάσουμε κάθε έγκλημα, απέναντι σε αθώα θύματα, ούτε τους αγώνες ενάντια στους εγκληματίες και ειδικά να συγχωρήσουμε εκείνους που ποτέ δεν ζήτησαν «συγγνώμη». Οι κακοί και αμετανόητοι εγκληματίες είναι ακριβώς εκείνοι που δεν χρειάζονται τη δική μας συγγνώμη! Εμείς τη χρειαζόμαστε για να αμβλύνουμε το μίσος! Το μίσος είναι πάντα κακό γιατί είναι
3
θλίψη για μας. Μόνον ό,τι είναι καλό είναι ευφρόσυνο! «Εκείνος που θέλει να πάρει εκδίκηση ανταποδίδοντας μίσος ζει οπωσδήποτε μέσα στη δυστυχία. Εκείνος, αντίθετα, που προσπαθεί να κατανικήσει το μίσος με την αγάπη αγωνίζεται μέσα στη χαρά και την ασφάλεια» (Σπινόζα) Απαιτείται μια θαρραλέα υπέρβαση και αυτό είναι το έργο της μεγαθυμίας. Εκείνος, ο κακός, διάλεξε να γίνει ό,τι διάλεξε! Εμείς διαλέγουμε να μην είμαστε ό,τι δεν είμαστε! Η μεγαλοθυμία αφήνει το μίσος σε εκείνους που μισούν και την κακία στους κακούς. Η μεγαθυμία χρειάζεται τεράστια δύναμη για να αναδυθεί αλλά την ανταποδίδει το πολλαπλάσιο. Αποφεύγεται όμως μια φρικώδης κατάσταση. Μια δυστυχία αθροιστικής μορφής που διαιωνίζεται. Αποφεύγεται μια καταδίκη και αναδύεται μια κατανόηση και γιατί όχι και μια ανθρώπινη προσέγγιση που μοιάζει με φιλία και αγάπη.
Επίλογος Η μεγαθυμία είναι το αντίθετο του έμμονου μίσους, της μνησικακίας. Η συγχώρηση πραγματώνει ακριβώς τη δυνατή πραγματικότητα. Το θαύμα της μεγαθυμίας, ό,τι δηλαδή θεωρείτο απίθανο. Με μια απλή ειλικρινή «συγγνώμη» αφανίζεται το μίσος και ξανοίγεται μια άλλη αλήθεια πιο πραγματική! Ο άνθρωπος, ποτέ, δεν είναι παντοδύναμος, άμεμπτος, αλάνθαστος. Οι σοφοί και οι Άγιοι τείνουν να προσεγγίζουν την απόλυτη αλήθεια. Η μεγαθυμία μπορεί να δείξει στους κοινούς ανθρώπους την ορθή κατεύθυνση. Ένα καθαρό μάτι που μας φωτίζει. Ίσως το βλέμμα του Θεού μέσα στην καρδιά του ανθρώπου, ως γλυκύτητα ανθρωπινότητας. Αυτό είναι η συγχώρηση. Η Μεγαθυμία εκτονώνει το μίσος και μας ουσιαστικά ανθρώπους! Τότε ζούμε και πάλι στη ζώσα πραγματικότητα. Μια δωρεά αγάπης από αλήθεια. Στο σημείο αυτό αναδεικνύεται η μεγάλη αξία της φρόνησης ή καλύτερα της αληθινής σοφίας από την οποία αναδύεται η μεγαθυμία. Το μίσος εξαφανίζεται και αναδύεται το κάλλος, ως ευαρέσκεια! Το να έχει κάποιος εχθρούς δεν σημαίνει οπωσδήποτε πως τους μισεί. Η αγάπη είναι χαρά, δεν είναι αδυναμία ούτε εγκατάλειψη. Δεν σημαίνει ότι σταματά να μάχεται τους εχθρούς του, αλλά τους μάχεται μεγαλόκαρδα. Ίσως ευφρόσυνα!! Η μεγαλοθυμία είναι η αρετή της συγχώρησης. Ένα άγγιγμα της αλήθειας με αίσθηση κάλλους και με απώτερο σκοπό μια αγαθή λύση. Λυσιτελής κατάληξη δεν είναι δυνατή, παρά με κατάλληλο συνδυασμό αρετών. Δεν καταργείται ένα πραγματικό σφάλμα, αλλά με την ευγενική παρέμβαση αμβλύνεται και το κακό, η μνησικακία. Η μνήμη αμβλύνεται και αναδύεται η αοργησία εν μέτρω. Η μεγαθυμία δεν είναι βέβαια αγάπη, αλλά μας φέρνει προς την αγάπη. Όταν η αγάπη δεν είναι εφικτή η μεγαλοθυμία παίρνει τη θέση της μέχρι να ωριμάσει η αγάπη! Δευτερεύουσα, θα λέγαμε, αρετή αλλά οπωσδήποτε απόλυτα αναγκαία, λόγω ανθρώπινων συνθηκών που καθημερινά βιώνουμε. Όταν δεν μπορούμε να αγαπάμε είναι σημαντικό να μειώνουμε το μίσος στο ελάχιστο δυνατό. Μεγαθυμία για όλους αλλά και για τον εαυτό μας. Επειδή το μίσος είναι πάντα λύπη, το συγχωρώ οπωσδήποτε είναι στην πλευρά της χαράς. Όχι βέβαια της απόλυτης. Από τις συνθήκες συγχώρησης αναδύεται η χαρά και το ψυχικό κάλλος. Γι΄αυτό θαρρούμε ότι είναι το ωραιότερο ενδόσιμο ευαρέσκειας. Μεσολαβεί για την αγάπη. Μια μετάβαση προς την αγάπη. Συχνότατα, υπερβαίνει τις δυνάμεις μας. Κάθε προσπάθειά μας, όμως, είναι ψυχική δύναμη, ήτοι αρετή. Είναι μια νίκη ακόμη και εάν έχουμε αποτύχει στην τελική μας προσπάθεια Έχουμε νικήσει, τουλάχιστο, τον εαυτό μας! Γιατί, νικήσαμε το μίσος και την οργή μας που μας κατέτρωγαν τα σωθικά μας και είμασταν δυστυχισμένοι.
Δημήτρης Κ. Μπάκας Μάιος 2020
0 σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου